شش کلاه تفکر (Six Thinking Hats Technique) تکنیکی جذاب برای نگاه کردن به مسائل از زاویه دیدهای متفاوت و تقویت خلاقیت است که ادوارد دوبونو نخستین بار آن را ابداع و معرفی کرد.

فرض کنید 6 کلاه با رنگ‌های مختلف در دست دارید.

هر کلاهی را بر سر بگذارید مهارتی را به دست می‌آورید که می‌توانید به مشکلات و موقعیت‌ها از زاویه‌ای متفاوت نگاه کنید.

• کلاه سفید: واقعیت‌ها
• قرمز: احساسات
• سیاه: احتیاط‌ها
• زرد: مزیت‌ها
• سبز: خلاقیت
• آبی: کنترل اندیشه‌ها

ادوارد دوبونو، پدر تفکر خلاق و ابداع‌کننده تکنیک شش کلاه تفکر، معتقد است فقط یک روش برای اندیشیدن به مسایل وجود ندارد و برای رسیدن به قابل اجراترین ایده کافیست کمی خلاق باشید. دوبونو برای تقویت خلاقیت، روش جالبی خلق کرده به نام «شش کلاه تفکر» و کتابی نیز با همین عنوان نوشته که با نام «شش کلاه تفکر» به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است.

برای اجرای این روش به 6 کلاه به رنگ‌های  سفید، سیاه، قرمز، سبز، زرد و آبی نیاز داریم؛ کلاه‌هایی که نماد 6 سبک فکری و نمایان‌گر طرز تفکر و نگرش افراد هستند و کمک می‌کنند در مدت زمان کوتاه درست‌ترین تصمیم را بگیریم.

با این کلاه‌های جذاب، معجزه‌ای رخ می‌دهد زیرا شما یاد می‌گیرید بدون تعصب و پیش‌داوری به مسائل نگاه کنید و در هر لحظه فقط به یک شیوه مشخص فکر کنید.

هر کلاه تفکر، چه خصوصیاتی دارد؟

هر کدام از کلاه‌ها معنا و ویژگی خاصی دارند: با پوشیدن کلاه سفید، بدون قضاوت واقعیت‌ها را می‌بینید.

اگر کلاه قرمز را بر سر بگذارید می‌توانید احساسات و عواطف خودتان را درباره موضوع بگویید. کلاه سیاه نشانه‌‌ای از افکار منطقی و منفی است. کلاه زرد برخلاف کلاه سیاه است؛ شما با کلاه زرد تمرکز خود را روی مزایای طرح می‌گذارید.

اگر کلاه سبز را بر سر داشته باشید، باید به دنبال ایده‌های خلاقانه و نو بگردید و در نهایت صاحب کلاه آبی کسی است که می‌تواند بین ایده‌های صاحبان بقیه کلاه‌ها هماهنگی ایجاد کند.

هدف ادوارد دبونو از طراحی این تکنیک، این است که به افراد بیاموزد تک بعدی فکر نکنند و بکوشند راه‌های متفاوت، جدید و خلاقانه‌ای برای بررسی ابعاد مختلف موضوع بیابند.

برای اجرای تکنیک 6 کلاه تفکر باید نقش بازی کنید. باید با هر کلاهی که بر سر خودتان می‌گذارید شرایطی را فراهم آورید که بدون پیش‌داوری، در نقش خصوصیات فردی تعریف‌شده برای کلاهتان فرو بروید و جنبه‌های جدیدی از مسئله را کشف کنید.

 با تکنیک 6 کلاه تفکر چه می‌آموزیم؟

• همه دیدگاه‌های مختلف را درباره موضوع بررسی کنیم،
• جلوی بحث‌وجدل غیرسازنده‌ بین همکاران را بگیریم،
• قابل‌ اجراترین دیدگاه را از بین دیدگاه‌های موجود بیابیم،
• روحیه‌ کار تیمی و تفکر خلاق و چند جانبه افراد را تقویت کنیم و
• در شیوه تفکر نقادانه معمول تغییر ایجاد کنیم.

اگر برای رسیدن به این مرحله از تفکر خلاق به آموزش و تمرین نیاز دارید، ما در گروه راچونه به شما کارگاه شش کلاه تفکر تینکا را پیشنهاد می‌کنیم. تخصص ما به کارگیری روش‌های متفاوت و جذاب و استفاده از تکنیک‌های بازی‌وار‌سازی‌شده است، چون می‌خواهیم تکنیک‌های خلاقیت را به گونه‌ای بیاموزید که بتوانید آن‌ها را در سازمان و محل کار خود به کار بگیرید.

ادوارد دوبونو، مبدع شش کلاه تفکر کیست؟

ادوارد دوبونو (Edward de Bono) نویسنده و متفکر اهل کشور مالت، یکی از صاحب‌نظران پیشگام در عرصه‌ آموزش تفکر به عنوان یک مهارت است. دوبونو نویسنده بیش از 60 کتاب است و آثارش به زبان‌های مختلفی ترجمه شده‌اند. آثار و تفکرات وی در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته و سازمان‌های معتبر متعددی، آموزه‌های وی را برای افزایش بهره‌وری به کار بسته‌اند.

سازوکار ذهن (The Mechanism of Mind)، شش کلاهِ تفکر (Six Thinking Hats)، درس های درست اندیشیدن (De Bono’s Thinking Course)، تفکر جانبی (Lateral Thinking)، چگونه ذهن زیبایی داشته باشیم (How to Have A Beautiful Mind) شش الگوی تفکر درباره‌ی اطلاعات (Six Frames For Thinking About Information) و فکر کن! پیش از آنکه خیلی دیر شود (Think! Before It’s Too Late) برخی از کتاب‌های ادوارد دوبونو هستند که به فارسی نیز ترجمه شده‌اند.

ادوارد دوبونو در ٩ ژوئن ٢٠٢١ بر اثر کهولت سن درگذشت.

مروری بر مهم‌ترین فعالیت‌های ادوارد دوبونو

ایده‌های ادوارد دوبونو در نقطه مقابل منطق سقراط، افلاطون و ارسطو قرار داشت؛ شخصیت‌هایی که بیش از دو هزار سال پیش منطق را ساخته بودند و انسان‌ها را در یک چارچوب محدود نگه می‌داشتند.

ادوارد دوبونو که به دنبال شیوه‌های نوین بود، مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها را قتلگاهی برای خلاقیت می‌دانست؛ از همین روست که او را نه به عنوان یک مدرس، که به عنوان نظریه‌پرداز و فعال حوزه کسب و کار می‌شناسند.

دبونو پایه‌گذار «تریبون خلاق بین‌الملل» (International Creative Forum) است که شرکت‌ها و مؤسسات شناخته‌شده‌ای چون آی.بی.ام، نستله، بریتیش ایرویز و دوپون اعضای آن را تشکیل می‌دهند.

ام.آی.تی (MIT) یا مؤسسه فناوری ماساچوست در سال 1994 جایزه پیشگامان (Pioneer Prize) را در زمینه تفکر به ادوارد دوبونو اهدا کرد.

پدر تفکر خلاق که در زمینه پزشکی و روانشناسی تحصیل کرده است عبارت «تفکر جانبی» (Lateral Thinking) را نیز ابداع کرد؛ عبارتی که در فرهنگ انگلیسی آکسفورد جای گرفت.

ادوارد دوبونو مخترع بازی «اِل» (L-Game) نیز هست؛ یک بازی ساده، استراتژیک و دو نفره که می‌توان آن را طوری بازی کرد که هرگز برنده یا بازنده‌ای نداشته باشد.

گردآوری و ترجمه: المیرا صابرنعیمی