عنوان کتاب ( فارسی): شهریار
عنوان کتاب (انگلیسی): The Prince
نام نویسنده: Niccolò Machiavelli (نیکولو ماکیاولی)
نام مترجم: داریوش آشوری
ناشر : انتشارات آگاه
سال و دوره چاپ : 1395
تلخیص: محمدحسن متوسلی
فهرست محتوا
مروری بر کتاب:
«نیکولو ماکیاولی» فیلسوف، سیاستمدار، استراتژیست، نویسنده، شاعر، آهنگ‌ساز و نمایش‌نامه‌نویس عهد رنسانس ایتالیا است؛ کسی‌که در مطالعه اندیشه سیاسی غرب به مثابه یک نقطه عطف مورد تأمل قرار می‌گیرد.
کتاب «شهریار»، اثر «نیکولو ماکیاولی»، بی‌گمان پرخواننده‌ترین، بحث‌انگیزترین و بدنام‌ترین اثر سیاسی همه زمان‌هاست.
از نوشته‌های سیاسی وی باید به دو اثراشاره کرد: «گفتارها» و «شهریار». این آثار دریچه تازه‌ای را به سمت جهان سیاست باز کردند.
«گفتارها» درباره مملکت‌هایی است که به روش جمهوری اداره می‌شوند و «شهریار»(The Prince) درباره حکومت‌هایی است که به شکل پادشاهی اداره می‌شوند.
ماکیاولی کتاب «شهریار» را در دوران سخت زندگی خود نوشت. او پس از نوشتن، این کتاب را به «لورنسو مدیچی» پیشکش کرد.
این کتاب در سال ۱۵۵۹ در فهرست کتاب‌های ممنوعه پاپ گنجانده و نویسنده آن «ماکیاولی شیطان» نامیده شد.
رساله شهریار که بسیار مختصر است، در اندک زمان به بیشتر زبان‌ها ترجمه شد و در سرتاسر اروپا انتشار یافت و شهرت زیادی به دست آورد.
به‌ویژه در نیمه قرن شانزدهم و نیمه نخست قرن هفدهم، ماکیاولی و کتابش هدف اتهامات سختی قرار گرفتند.
توصیه‌هایی که نیکولو ماکیاولی را تبدیل به ماکیاولی شیطان کرد
این کتاب از 26 باب (فصل) تشکیل شده که هر باب توصیه، نصیحت و تجربه‌ای است از مملکت‌داری.
در فصل نخست، نیکولو ماکیاوللی به این موضوع میپردازد که حکومت‌ها در همه جا و در همه عصرها وجود داشته‌اند. این گونه بیان میکند:
«بشر در تمام ادوار زندگانیش به واسطه ایجاد دول یا حکومت‌ها اداره شده و هنوز هم اداره می‌شوند».
ماکیاولی در نهایت انواع حکومت‌های موجود در آن عصر همچون جمهوری، سلطنتی و اقسام دیگر را تشریح میکند.
ماکیاولی در ابتدا ترجیح داده است که درباره حکومت‌های سلطنتی بحث کند. ضمت اینکه وی در ادامه بطور مفصل در مورد حکومت‌های جمهوری سخن می‌گوید.
ماکیاولی به شهریار این ممالک توصیه میکند که از آداب و رسوم اجدادی خود پیروی کند. چنین شهریاری باید محبوب ملت باشد. سابقه قدمت و سلطنت طولانی حکمرانی این شهریار می‌تواند اسباب و علت هر ناکامی را کنار بزند.
پیشنهادهای ماکیاولی برای حکمرانی بر مردمی که طغیان کرده‌اند
ماکیاوللی درباره ممالک مخلوط بحث میکند. (اگر مملکتی متعلق به یک پادشاه باشد و در ادامه هم قسمتی به مملکت موروثی ضمیمه شود، این نوع ممالک را ممالک مخلوط می‌نامند).
در چنین حالتی یک موضوع بسیار مهم مطرح است و آن رضایت مردمان جدیدی است که به تازگی به مملکت شهریار پیوسته‌اند.
اگر شهریار نتواند رضایت و منافع آنها را تأمین کند، در آینده‌ای نه چندان دور بخاطر شورش همان مردم جدید، آن مملکت تصرف شده را از دست خواهد داد.
ماکیاولی معتقد است که اگر یک ایالتی طغیان کند و بعد از مدتی دوباره مطیع شهریار شوند، دیگر این ایالت نباید به آسانی از کنترل شهریار خارج شده و باید افراد متهم را تنبیه و محاکمه کرد.
چگونه یک شهریار باید بر ایالتی که قوانین خود را داشته و به تازگی تصرف شده است، حکمرانی کند؟
ماکیاولی برای نگهداری از چنین مملکتی سه راه معرفی میکند:
- پادشاه به آن ایالت رخت برکند،
- پادشاه اجازه بدهد که آن مملکت تحت قوانین خود امرار حیات کند و حکمرانی آنجا را به یکی از سکنه که از دوستان شهریار باشد واگذار کند
- آن ایالت را خراب و ویران کند.
در قسمتی از کتاب درباره افرادی بحث میکند که در ابتدا جزو مردمان عادی به حساب می‌آمده ولی در طول زمان به مقام شهریاری رسیده است.
ماکیاولی برای این امر دو روش را تشریح میکند:
- هنگامی که یک شخص عادی به واسطه علاقه هموطنانش به مقام شهریاری می‌رسد.
- هنگامی که یک شخص عادی به وسیله جنایات و بیرحمی به مقام شهریاری می‌رسد.
سپس با بیان مثال‌هایی هر یک از این طریق‌ها را تشریح میکند.
دیدگاه ماکیاولی برای به کارگیری خونریزی و سفاکی در سلطنت
ماکیاوللی در رابطه با خونریزی و سفاکی این گونه بیان میکند که اگر فردی فقط یکبار آن هم برای استحکام مقام و سلطنت اعمال کند و بعدها از آن استفاده نکند، ممکن است عاقبت خوشی داشته باشد.
ولی اگر این جنایات را برای پیش بردن اعمال سوء اعمال کند، به هیچ وجه امکان ندارد بتواند خودشان را از عواقب وخیم آن حفظ کند.
ماکیاولی «شهریار» را از نارضایتی توده مردم بیم می‌دهد، زیرا این عدم رضایت سبب می‌شود که او را تنها بگذارند و از آنجایی که اشراف نیز مخالف او هستند، ممکن است روزی علیه او شورش کنند.
به همین خاطر یک شهریار نمی‌تواند مقام خود را بر خلاف میل توده مردم که ضد او هستند حفظ کند، چون که عده آنها به مراتب زیادتر است ولی به مخالفت‌های اشراف می‌تواند بی‌اعتنایی کند چراکه عده آنها قلیل است.
بنابراین یک «شهریار» باید مدام با ملت خود کنار آمده و با آنها زندگی کند.
اگر شهریاری دارای تمام صفات حسنه باشد، بدون تردید قابل تمجید و ستایش تمام بشر است.
البته داشتن این صفات نیک و مراقبت در اعمال آنها یقیناً از طبیعت بشر خارج است و فقط یک «شهریار» عاقل می‌تواند مواظب باشد از چیزهایی که تولید حس نفرت میکند و موحب عزل او می‌شود، احتراز کند.
با این حال اگر ناچار باشد به واسطه پیشامدهای غیرعادی به بعضی عملیات تند و خشن مبادرت نماید، باید آن عملیات خشن را بکار بندد و نباید از سرزنش‌ها بیم داشته باشد.
بلکه باید آنها را تحمل کند زیرا در صورت انجام ندادن این عملیات خشن، نگهداری قدرت و نفوذ غیرعملی خواهد بود.
رعایا و بیگانگان؛ دو گروهی که باید از آن بیم داشت
ماکیاولی در رابطه با بخشنده بودن افراد صحبت میکند.
وی معتقد است اگر بخشندگی به شیوه شایسته باشد، کسی از آن خبردار نخواهد شد و از بدنامی در امان نخواهد بود.
از سوی دیگر هرکس بخواهد در میان مردم به بخشندگی شهرت پیدا کند، نباید از نمایش و تظاهر آن فروگذاری کند.
ماکیاولی «شهریار» را از دو چیز بیم می‌دهد؛ یکی از درون (رعایای خویش) و دیگری از بیرون (قدرت‌های بیگانه).
برای مورد اول کافیست که «شهریار» در نظر رعایای خویش دارای حشمت و بزرگی باشد، چراکه بر چنین کسی نمی‌توان به راحتی شورش برد.
برای مورد دوم کافیست که شهریار از جنگ‌افزارهای نیکو و یاران خوب برخوردار باشد، زیرا اگر تاخت و تازی از بیرون صورت بگیرد، می‌توانند به راحتی پاسخ دهند.
و در آخر ماکیاولی توصیفات و نصایح نهایی خود را بار دیگر به شهریار جدید بیان می‌دارد. به امید آنکه مملکتشان (ایتالیا) سر و سامان یابد.
اکنون زمان بسیار مناسبی برای ماست که تغییر کنیم و با تغییر خود، مملکت خود را سامان دهیم.
در حقیقت، آنچه ماکیاولی را صاحب شهرت ساخت، اندیشه‌های متفاوت اوست که وی را به روشنی اندیشمند و پشتیبان سیاست تمرکز قدرت نشان می‌دهد.
همان اندیشه‌هایی که موجب شد به معلم اهریمنی، آموزگار شرارت، فیلسوف شیطانی لقب داده شود. همان باورها و تفکراتی که سبب شد از سویی، برخی متدینان و الهیون، نوشتارهای او را موعظه‌های شیطانی بخوانند
از دیگر سوی، شماری از فلاسفه و اندیشمندان، آرای او را توجیه‌گر منافع قدرتمندان و زورمداران می‌دانند. آنها معتقدند نظرات ماکیاولی توجیه‌کننده کاربرد هر وسیله ممکن برای رسیدن به هدف است.
برای مطالعه بیشتر:
- در بخش خواندنی‌های وبسایت راچونه، مقاله‌ها، جستارها و کتاب‌های مختلفی را در حوزه مدیریت برای شما گردآوری کرده‌ایم.
